Transformationeel leiderschap: wat is dit precies, waarom is het nu nodig en wat heb je te doen als leidinggevende?
Veranderingen van vandaag zijn anders dan die in de 20ste eeuw: ze gaan sneller, ze zijn radicaler en ze gaan dieper. We kunnen ze daarom beter transformaties noemen, oftewel radicale veranderingen.
Het woord ‘radicaal’ verwijst naar het Latijnse woord radix, wat wortel betekent. De verandering vindt plaats aan de wortel. Het oude verdwijnt om plaats te maken voor een totaal nieuwe werkelijkheid, zoals de rups plaatsmaakt voor de vlinder. Transformatie vraagt om ander leiderschap, om transformationeel leiderschap. Wat is dit precies en kun je het leren?
Waarom is transformationeel leiderschap nu nodig?
De tijd van geleidelijke, stapsgewijze groei is sinds de 21 eeuw voorbij. De groei vindt in sprongen plaats, er vinden doorbraken plaats in creatieve leergemeenschappen en in de context van netwerken (collectieve intelligentie). Een voorbeeld daarvan is de manier waarop het menselijke genoom in kaart is gebracht: duizenden wetenschappers in west en oost hebben daaraan bijgedragen.
Voorwaarde voor doorbraken en innovatie in lerende gemeenschappen is een soort leiderschap waarbij eigenbelang wordt getranscendeerd. Een leiderschap dat grote aandacht heeft voor individuele talenten, grote tolerantie voor verschillen en dat niet streeft naar conformiteit. Zulk soort leiderschap noemen wij transformationeel leiderschap (TL).
Leren is essentieel in de nieuwe economie, die daarom ook wel kenniseconomie wordt genoemd. Willen mensen echter kunnen leren, dan dienen zij eerst veel af te leren, zij dienen te ‘ontleren’. Mensen zullen het bekende en veilige dienen los te laten, zodat zij het nieuwe en onbekende kunnen en durven omarmen. Hiervoor hebben zij vertrouwen nodig. Transformationeel leiderschap biedt hun dat.
Dit leiderschap ziet mensen als een grenzeloos potentieel in plaats van een bundel gedragingen die je kunt conditioneren in het belang van organisatiedoelen. Dit leiderschap begeleidt mensen bij het bewandelen van ongebaande paden, het heeft kennis van natuurlijke principes, zoals bijvoorbeeld beschreven in ‘De 7 Eigenschappen van Effectief Leiderschap’ van Stephen Covey, die het als kompas gebruikt. Het stimuleert de persoonlijke ontwikkeling waardoor het potentieel in mensen wordt bevrijd, een rups wordt een vlinder.
Wat is transformationeel leiderschap?
Transformationeel leiderschap is geworteld in het ethos van de pioniers: het is explorerend, het is moedig en het weet om te gaan met grote onzekerheid en gebrek aan structuur. Het is kansengedreven in plaats van kostengedreven. Het installeert een spirit van innovatie in alle lagen van een organisatie en zet mensen aan nieuwe vormen van waarde te ontwikkelen voor alle stakeholders, niet alleen voor de afnemers.
Transformationeel leiderschap is een holistische manier van denken en handelen die mens en technologie integreert op een nooit gezien niveau. Transformationeel leiderschap voorziet leiders van een nieuwe manier om organisaties tot veel hogere niveaus van energie te brengen zodat er totaal andere resultaten bereikt kunnen worden. Nokia, dat van houthandel tot wereldleider in mobiele telefonie transformeerde, is hét schoolvoorbeeld van wat mogelijk is! Transformationeel leiderschap impliceert een scherpe visie maar ook passie om de visie waar te maken. Het is veel meer EQ dan IQ.
Andere manier van kijken
Transformationeel leiderschap gaat niet over anders denken, maar over een andere manier van kijken. Het vereist acties voorbij de bestaande zijnswijze van een organisatie zoals die wordt weerspiegeld in haar waarden, normen, politiek, procedures, structuren, systemen en processen. Het woord transformatie zelf geeft al aan dat de aard van een organisatie dient te veranderen. Transformationeel leiderschap is zich ervan bewust dat meer van hetzelfde in andere variaties niet zal leiden tot de verandering die we nastreven. Daarom is transformationeel leiderschap het enige leiderschap dat tot echt nieuwe dingen leidt in plaats van een herschikking van het oude. Het vereist dan ook een ander woordgebruik, een nieuwe taal.
Veel van onze taal is reactief. Reactief betekent dat je verandert omdat de omgeving je daartoe dwingt. De taal van transformatie is proactief. Proactief betekent dat je verandert vanuit een visie, niet vanuit noodzaak. Proactief betekent dat je de verantwoordelijkheid neemt voor waar je bent en dat je ook de verantwoordelijkheid neemt voor waar je heengaat. Je maakt niet de markt verwijten of de conjunctuur, niet de concurrentie, niet de overheid, niet het personeel, je neemt zelf de verantwoordelijkheid. Wanneer verantwoordelijkheid het weefsel wordt van een organisatie, worden heel veel zaken mogelijk die niet mogelijk waren onder het straf- en beloningsparadigma!
Waarop is transformationeel leiderschap gebaseerd?
In tegenstelling tot traditioneel of transactioneel leiderschap is transformationeel leiderschap niet geworteld in waarden en normen, maar in universele principes die niet onderhevig zijn aan persoonlijke opinies. Waarden zijn subjectief en veroorzaken nogal eens meningsverschillen en heftige emoties. Ze zijn gebonden aan tijd en plaats. Door de mondialisering van de economie en de groei van het collectieve bewustzijn hebben we echter behoefte aan mondiale waarden, dat wil zeggen universele principes, die over culturen en meningsverschillen heen reiken.
De kracht van principes is de kracht van transformationeel leiderschap: het is de kracht ‘van de hele oceaan in de golf’. In waarden ligt eigenbelang of groepsbelang besloten. Principes daarentegen overstijgen eigenbelang en groepsbelang, ze richten zich op de optimale oplossing voor alle betrokken partijen, dus zowel voor aandeelhouders en managers als voor vakbonden, werknemers, klanten en leveranciers. Principieel denken is ‘en-en’-denken en staat tegenover polariserend ‘of-of’-denken. Het wordt gedreven door het grotere geheel, niet het kleinere deel. Dit soort denken is de enige weg naar synergie en ontplooiing van maximale kracht in een organisatie.
Waarom is transactioneel leiderschap niet meer voldoende?
Traditioneel of transactioneel leiderschap is een soort opgelegd of in het beste geval afgesproken contract tussen leider en volgers: mensen spannen zich in in ruil voor beloning of om straf te ontwijken. Het functioneert op gedragsniveau. Transformationeel leiderschap daarentegen functioneert op zijnsniveau. Door dit nieuwe soort leiderschap verdwijnt niet de noodzaak voor transactioneel leiderschap, net zomin als kwantumfysica de newtoniaanse fysica wegveegt. De beste leiders zijn namelijk goed op beide fronten.
Transformationeel leiderschap maakt transactioneel leiderschap vele malen effectiever doordat het er onder meer de factor vertrouwen aan toevoegt. Vertrouwen is een principe. Kenmerkend voor principes is dat ze je totaliteit vereisen: je kunt iemand niet een beetje vertrouwen: je vertrouwt iemand of niet. Als je weet dat transformationeel leiderschap nog enkele andere principes toevoegt, zoals respect, verbondenheid, gelijkwaardigheid, geduld en synergie, voel je waarom dit soort leiderschap zo krachtig is. Het zal ook duidelijk zijn dat je bij dit leiderschap niet kunt doen alsof. Je bent respectvol. Je veinst niet.
Hoe herken je transformationeel leiderschap?
Een organisatie die is gebaseerd op transformationeel leiderschap, heeft enkele typerende kenmerken. Denk aan:
- Open systemen: men heeft inzicht in verbondenheid en collectieve dynamiek, weet van de synergie tussen technologie en mens, tussen systeem en proces. Er is wederzijdse invloed in plaats van controle.
- Er bestaat tolerantie voor chaos: met chaos bedoelen we niet wanorde maar vrije, ongestructureerde energie vol mogelijkheden en gevoel voor zelforganiserende processen (de strange attractors in de chaostheorie). In chaos zijn er ontelbare kruisverbanden, te veel voor ons rechtlijnig denken: alles is met alles verbonden en iets ogenschijnlijk kleins kan het hele systeem veranderen (het butterfly effect in de chaostheorie).
- Er heerst bereidheid om dingen uit te proberen: vertrouwen – loslaten – delegeren – verstandig ‘verspillen’ – mensen die komen en gaan naargelang de organisatie evolueert.
- De bestaande orde wordt uitgedaagd: men staat open voor kansen en mogelijkheden, out of the box denken, tolerantie voor afwijkende ideeën. Einstein doelde daarop toen hij zei: ‘Het enige wat in de weg staat van mijn leren is mijn opleiding.’
- De coaching is gericht op persoonlijke ontplooiing (voorafgegaan door eigen ontwikkeling bij de leider).
Wat maakt iemand tot een transformationeel leider?
Wanneer is iemand een transformationeel leider? Onderzoek (zie onder meer Bernard Bass, 1990) wijst in de richting van vier sleutelelementen die een leider tot een transformationele leider maken. Zo iemand
- heeft een charismatische uitstraling;
- motiveert mensen door inspiratie in plaats van overtuigingskracht;
- daagt de medewerkers intellectueel uit;
- begrijpt de collectieve krachten in een team of organisatie en heeft tegelijk ook grote aandacht voor individuele noden.
Transformationele leiders kun je daarnaast herkennen aan de zaken die ze doen. Zij:
- ontwikkelen een boeiende visie voor de toekomst;
- gebruiken verhalen en symbolen;
- scheppen een sterk gevoel van doelgerichtheid en missie;
- spreken een taal die bekrachtigt;
- krijgen vertrouwen door wat ze doen meer dan door wat ze zeggen;
- investeren in trots van de teams en individuen;
- werken vanuit principes en coherente waarden;
- belichten beslissingen vanuit ethisch standpunt en niet alleen vanuit economisch standpunt;
- zoeken alternatieven en andere gezichtspunten;
- dagen mensen intellectueel uit;
- hebben grote aandacht voor individuele noden en verschillen;
- handelen vanuit mededogen en geduld.
Kun je het leren?
Grote leiders zijn altijd transformationeel. Zij hoeven het niet te leren, zij hebben een intuïtief gevoel voor natuurlijke principes omdat ze diep genoeg in zichzelf kunnen kijken. Maar als je dit niet van nature hebt, kun je het dan leren? Het is duidelijk dat je geen transformationele leider wordt door alleen kennis op te doen en ook niet door vaardigheidstrainingen te volgen.
De voornaamste ingrediënten van een transformationeel leider verkrijg je door persoonlijke ontwikkeling en, nog preciezer, door bewustzijnsontwikkeling. Charismatische uitstraling en inspiratie zijn elementen op zijnsniveau, niet op doe-niveau.
Wil je uitgroeien tot een transformationeel leider, dan dien je eerst een persoonlijke transformatie door te maken. Je aannames over de realiteit dienen fundamenteel te veranderen. Wie blijft denken op basis van de oude aannames over leiderschap, kan nooit vatten waar transformationeel leiderschap over gaat.
Training transformationeel leiderschap
Met de training Transformational Presence voor Leiders en Coaches richt je je op de kansen en het potentieel die in een situatie aanwezig zijn. Daardoor ben je niet bezig met problemen oplossen, maar richt je je op wat er wel is en hoe je dat volledig kunt benutten. Dit resulteert in oplossingen die omarmd worden met als gevolg dat ze duurzaam resultaat opleveren. Als je je medewerkers verder wilt brengen en doorbraken voor hen wilt creëren, dan is dit je training: hands on en heel doeltreffend.
Neem contact met ons op
Ben je benieuwd naar de mogelijkheden van de training of wil je de training incompany laten geven? Neem contact met ons op. Wij helpen je graag verder!
